Dominica 15 post Trinitatis / et / In ogni Tempo. / Jauchzet Gott in
allen Landen. / à / Soprano solo / 1 Tromba* / 2 Violino / Viola / e /
Continuo / di / Joh:Seb:Bach

17 września 1730 roku, w piętnastą niedzielę po Trójcy Świętej Johann Sebastian Bach wykonał w lipskim kościele św. Mikołaja jedną ze swoich najbardziej wymagających i wirtuozowskich kantat – Jauchzet Gott in allen Landen, BWV 51. Albo już wtedy, albo dopiero rok później, kiedy została wykonana z innej nieznanej okazji, Bach dopisał na manuskrypcie po Dominica 15 post Trinitatis: et in ogni tempo (i w każdym czasie).

Są badacze, którzy twierdzą, że Bach postanowił wykonać Jauchzet Gott in allen Landen w 15 niedzielę po Trójcy Świętej w 1730 roku, jednak kompozycja została napisana na inną okoliczność znacznie wcześniej, na dworze
Christiana księcia Saksonii-Weissenfels, dla którego Bach napisał także
Kantatę myśliwską (Was mir behagt, ist nur die muntre Jagd, BWV 208) i
Kantatę pasterską (Entfliehet, verschwindet, entweichet, ihr Sorgen, BWV
249a).

BWV 51 jest jedną z zaledwie czterech kantat kościelnych przeznaczonych tylko na sopran solo i jedyną na sopran solo z towarzyszeniem koncertującej trąbki. Zarówno partia sopranowa (trzykreślne C!), jak i ta przeznaczona na trąbkę wymagają od wykonawców najwyższych umiejętności. W czasie pierwszego wykonania kantaty w roku 1730 na trąbce grał najprawdopodobniej przyjaciel Bacha Gottfried Reiche – znany wtedy na całą Europę trębacz – wirtuoz. Jeśli chodzi o partię sopranową istnieje dużo więcej wątpliwości. Dawniej wskazywano, że mogła ją śpiewać Anna Magdalena Bach, druga  żona kompozytora, jednak w Lipsku w pierwszej połowie XVIII wieku nie dopuszczano kobiet do wykonywania muzyki religijnej i dlatego obecnie uważa się, że tę jedną z najbardziej wirtuozowskich partii sopranowych w twórczości Bacha zaśpiewał Christoph Nichelmann.

W tym roku obchodzimy 300 rocznicę urodzin i 255 rocznicę śmierci Christopha Nichelmanna (1717, Treuenbritzen – 1762, Berlin), o którym z ówczesnych kronik wiadomo, że był jednym z najlepszych sopranistów jacy kiedykolwiek uczyli się w Szkole św. Tomasza. Nichelmann rozpoczął naukę u Bacha właśnie w roku 1730 a po opuszczeniu Lipska w roku 1733 uczył się także u Reinharda Keisera, Georga Philippa Telemanna, Johanna Matthesona (w Hamburgu) i  Johanna Joachima Quantza oraz Carla Heinricha Grauna (w Berlinie). W 1744 Nichelmann został drugim klawesynistą królewskiego zespołu operowego (zweiter Cembalist der königl. Operncapelle) z obowiązkiem akompaniowania Fryderykowi II Wielkiemu, kiedy ten grał na flecie.

Nichelmann był świetnym klawesynistą (uczył go Wilhelm Friedemann Bach), ale pozostawił też po sobie sporo kompozycji. Do najbardziej znanych należą trzyczęściowe koncerty na instrumenty klawiszowe. Napisał także uwerturę, trzy symfonie, pieśni i miniatury na instrumenty klawiszowe. W roku 1755 powstała także rozprawa Die Melodie, nach ihrem Wesen sowohl, als nach ihren Eigenschaften (Melodia, ze swojej istoty i właściwości), który przez jednych był bardzo ceniony, przez innych atakowany. Największym krytykiem traktatu Nichelmanna był teoretyk, który występował pod pseudonimem Caspar Dünkelfeind. Uważa się, że tym Wrogiem Ciemności był Carl Philipp Emanuel Bach.

Wróćmy jednak do dzisiejszej kantaty.

Jauchzet Gott in
allen Landen, BWV 51 składa sie z pięciu części i została rozpisana na sopran solo oraz zespół instrumentalny złożony z trąbki, dwojga skrzypiec, altówki i basso continuo. Po roku 1750 Wilhelm Friedemann Bach wykonał ją w Halle z dodaną przez siebie drugą koncertującą trąbką oraz kotłami. Autor libretta kantaty nie jest znany, z wyjątkiem tekstu chorału finałowego, który został zaczerpnięty z piątej zwrotki hymnu Johanna Gramamna Nun lob, mein Seel, den Herren.

Zapraszam do posłuchania zbliżonej formą do koncertu pierwszej części kantaty w wykonaniu Natalie Dessay (sopran), Neila Brough (trąbka) oraz Le Concert d’Astrée pod dyrekcją Emmanuelle Haïm.